Γρηγοράς, Νικηφόρος

(Ηράκλεια Πόντου 1296 – Κωνσταντινούπολη 1360).Φιλόσοφος, ιστορικός και αστρονόμος. Προικισμένος με εξαιρετική ευφυΐα, ο Γ. κέρδισε τη συμπάθεια και την υποστήριξη του δασκάλου του Θεοδώρου Μετοχίτη, μεγάλου λογοθέτη και σοφού μαθηματικού, ο οποίος προώθησε τον νεαρό μαθητή του στο περιβάλλον των ανακτόρων και αργότερα τον βοήθησε να ιδρύσει μία σχολή γενικών σπουδών στη Μονή της Χώρας. Η φήμη του Γ. εδραιώθηκε μετά τις φιλοσοφικές και θεολογικές δημόσιες συζητήσεις που είχε με τον μοναχό Βαρλαάμ τον Καλαβρό, τον υποκινητή του πολέμου κατά των ησυχαστών. Αργότερα ο Γ. άλλαξε απόψεις και ανέλαβε την ηγεσία του αγώνα κατά του κύριου εκπροσώπου των ησυχαστών Γρηγορίου του Παλαμά. Η εμπλοκή του αυτή στην έριδα του ησυχασμού, όπως και παλαιότερα ο δεσμός του με τα ανάκτορα, του απέφεραν μεγάλα οφέλη και δημοτικότητα, αλλά και πολλές ταλαιπωρίες, κάθε φορά που άλλαζαν οι πολιτικοί συσχετισμοί. Δύο φορές έχασε τη θέση του δημόσιου καθηγητή, η περιουσία του δημεύτηκε, φυλακίστηκε ή περιορίστηκε για πολλά χρόνια σε διάφορα μοναστήρια. Οι μεγάλες αυτές περίοδοι απομόνωσης έδωσαν στον Γ. τη χρονική άνεση να γράψει σπουδαία φιλοσοφικά, αστρονομικά και ιστορικά έργα. Ο προσανατολισμός του στη φιλοσοφία του Πλάτωνα (την οποία είχε καταδικάσει η Εκκλησία) και η επιμονή του στην πειραματική μέθοδο διδασκαλίας των φυσικών επιστημών και της αστρονομίας, αποκαλύπτουν έναν γνήσιο πρόδρομο του ουμανισμού της Αναγέννησης. Ας σημειωθεί ότι ήδη το 1325 ο Γ. υπέβαλε στον αυτοκράτορα μία λεπτομερειακή έκθεση για την ανάγκη διόρθωσης του ημερολογίου, πράγμα που μόλις δυόμισι αιώνες αργότερα τόλμησε να εφαρμόσει ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ’. Το έργο του Ρωμαϊκή Ιστορία καλύπτει την περίοδο 1204-1359 και είναι σπουδαία (όχι όμως αμερόληπτη) ιστορική πηγή.